Boekbespreking (2005)
De Nederlandse Hervormde Kerk publiceerde 35 jaar geleden een belangrijk document over het theologisch denken over Israël. Het geschrift Israël, volk, land en staat. Handreiking voor een theologische bezinning was bestemd als discussiestuk. Dat die discussie uitgebreid is gevoerd blijkt uit het boek van Centrum voor Israël Studies onder redactie van drs. M van Campen en prof dr. G.C. den Hertog, getiteld: Israël, volk, land en staat: Terugblik en Perspectief.
Het boek gaat in op de ontstaansgeschiedenis van de handreiking, de tekst zelf en de documenten die in het kielzog daarvan kwamen. Ik heb dit boek over een stukje geschiedenis van theologisch denken in Nederland met grote belangstelling gelezen. Het geeft niet alleen een duidelijk overzicht van wat er met name in de NHK heeft afgespeeld, maar ook allerlei theologische argumenten aan rechter of vooral linker zijde van de handreiking worden gewikt en gewogen vanuit het perspectief dat God trouw blijft aan onze oudere broeder.
Theologische acceptatie van Israël houdt volgens de handreiking ook in dat dat volk verbonden is met het land waarop het woont. “De landbelofte is geen marginaal, voorbijgaand fenomeen”, schrijft Van Campen. Maar ten aanzien van een theologische rechtvaardiging van de staat is de auteur terughoudend. “Voor de huidige staatsvorm kan men geen regelmatige legitimatie vinden in de heilige schrift”, zegt hij. Niet alle lezers zullen hem dat nazeggen. Maar ook theologische legitimatie van de staat houdt niet in dat men het handelen van de staat altijd goedkeurt. Dat is ook onder de Israëliërs zelf allerminst het geval!
Het boek gaat ook in op de verandering die er in Nederland heeft plaatsgevonden in het denken over Israël. Theologische zwaargewichten als onder andere K.H. Miskotte, A.A. van Ruler en Hendricus Berkhof verrichtten het voorwerk dat de Handreiking mogelijk maakte, maar na de loop van jaren nemen theologen gas terug. Gebeurtenissen in de politiek van het Midden-Oosten en de kritiek die op Israël is gerezen ten aanzien van het behandelen van Palestijnen zijn van invloed geweest.
De verandering blijkt ook in de kerkorde van de PKN, waarin de relatie tussen volk en land niet meer expliciet wordt genoemd. Van Campen: “Hiermee heeft de herenigde kerk op zijn minst de schijn op zich geladen, een forse stap terug te hebben gezet in vergelijking met wat de Nederlandse Hervormde Kerk in eerdere geschriften van kerkordelijke en belijdende aard als haar vaste overtuiging heeft neergelegd.”
Het verhaal van de NHK en de PKN is niet het hele verhaal. Ondanks de kritiek die in de protestantse kerken wereldwijd in de afgelopen tientallen jaren toenemend is gerezen, is het allerminst zo dat het Israël aan steun van christelijke zijde ontbreekt. De stroom van miljoenen dollars die van christelijke zijde naar humanitaire projecten in Israël vloeit en de honderdduizenden christelijke toeristen die jaarlijks op het land afkomen vormen daar het bewijs van.
Jammer vind ik dat in dit boek een bibliografie ontbreekt. De lezer die bepaalde genoemde werken nog eens zou willen inzien is nu gedwongen speurwerk te doen in de voetnoten. Ook een index zou de bruikbaarheid van het boek hebben vergroot. Nu moeten de lezers flink bladeren om er achter te komen wat bijvoorbeeld een belangrijk denker als Karl Barth heeft gezegd.
M. Van Campen en G.C. den Hertog (red). Israël, volk, land en staat: Terugblik en perspectief. Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, 2005.
Alfred Muller 