Een blik in Sanaas gesloten wereld

Dat Jemen er in de jaren dertig van de vorige eeuw anders uitzag dan andere landen, zal niemand verwonderen. Maar wie het werk ziet van de Joodse fotograaf Yihye Haybi krijgt de indruk dat de tijd daar stil is blijven staan.

De in 1911 in Sanaa geboren Yihye Haybi werkte in een Italiaanse medische kliniek. Daar diende hij als huismanager, vertaler en medisch assistent. Imam Yahya ad-Din had de Italianen gevraagd te komen, omdat die medische zorg konden bieden. De Italianen zaten al dichtbij, namelijk aan de andere kant van de Rose Zee, in Eritrea.

Haybi kreeg een fotogerei van een Italiaanse arts. Fotografie was verboden. Toch slaagde hij erin allerlei foto’s te maken en in 1943 wist hij zelfs officiële permissie te krijgen. Hij gaf daarmee een unieke blik in een gesloten wereld. Hij maakte platen van zijn eigen familie, Joden en moslims, Italianen, de stad en niet te vergeten zichzelf.

Alleenheerser

Imam en koning Yahya ad-Din was een alleenheerser, die ernaar streefde de invloed uit het westen te beperken om te voorkomen dat die het culturele en politieke leven zouden verstoren. Daar is de monarch blijkbaar in geslaagd. Niet alleen het uiterlijk van de stad was totaal anders dan westerse steden, ook de gewoonten weken ervan af. Het lijkt alsof we niet 80 jaar, maar eeuwen terug gaan.

Sanaa zelf leek op een verzameling rechthoekige blokjes in een zandbak. De huizen hadden kleine ramen, omgeven waren door witte randen. Wie uit het huis stapte kwam gelijk op het zand terecht. Er waren weinig bomen en auto’s.

We zien een zelfportret van Haybi in een kaftan met daarover een colbertje. Naast hem bevindt zich de Italiaanse opdrachtgever, een heer in een keurig pak met stropdas. De Italianen waren bewonderaars van Mussolini. We zien een beeld van Haybi en de Arabische kok met tussen hen in het portret van de fascistenleider.

Hij fotografeerde openbare gebeurtenissen die niet gefotografeerd mochten worden. Verscholen achter een raam legde hij een processie van de imam vast. Hij zag ook kans een foto te maken van een onthoofding in het openbaar, waarbij een groot publiek toekeek vanaf een heuvelrand. Ook fotografeerde hij een aantal mensen bij de onthoofde lijken die drie dagen lang in het openbaar werden opgehangen.

De mensen hulden zich in fraaie kledij voordat ze lieten vastleggen. We zien een soldaat met een geweer, dat bijna even groot is als de soldaat zelf. De entertainer van de imam was gezeten op een reusachtige troon, omgeven door secretarissen.

Joodse gemeenschap

Waar hij het meeste van hield was opames maken van de Joodse gemeenschap. In de jaren dertig en veertig telde deze tussen de 7000 en 8000 zielen. We leren dat er sprake was van discriminatie tegen de Joodse gemeenschap. De autoriteiten verplichten de Joodse mannen doden dieren naar de stad uit te slepen, waar zich gieren omheen verzamelen die stofwolken doen oprijzen. De Joden woonden in Ga’al Al-Yahud – de Joodse getto. De huizen daar waren conform moslim voorschrift laag, eenvoudig en niet versierd.

Toch hadden de Joden respect voor de Imam. Jemenitische Joden die naar Israël emigreerden vertelden de curator van de expositie, Ester Muchawsky-Schnapper, dat hij naar hun klachten luisterde. Joden hoefden ook niet in het leger te dienen.

Sommige Joden waren welgesteld, andere arm. Hij vereeuwigde een talmoedschool en de synagoge en hij maakte een portret van de rabbijn Yigye Ghitayeh, die beroemd was om zijn kennis van de thora en talmoed. Ook krijgen we de kamer te zien waar moeders na bevalling de felicitaties ontvingen. Fraaie kleden bevinden zich op de vloer en aan de wand en op de lambrisering stonden wijnflessen. Voor Joden en buitenlanders was het drinken van de wijn anders dan bij de moslims niet verboden.

Fraai maar overdadig uitgedost is de Jemenitische bruid, met bloemen op de muts, rijen balletjes onder het hoofd en ringen aan de vingers. Het blijkt te gaan om de zuster van de fotograaf, Miryam Mishrigi. Toen hij de foto nam was ze al getrouwd. Op deze wijze hoefde Haybi niet naar een echte bruid om te stappen. Die zou bang geweest zijn voor de invloed van het boze oog. Bijgeloof kwam veel voor.

Anna Ticho Huis

Haybi en zijn gezin emigreerden in 1944 naar Palestina. Het Israël Museum kocht in 1996 de fotocollectie op van zijn weduwe, Re’uma Haybi. De foto’s van Haybi zijn te zien in het Anna Ticho Huis aan de Rav Kook straat in Jeruzalem.

Dit fraaie negentiende eeuwse pand is vandaag aan drie zijden omgeven door luxueuze flats, die projectontwikkelaars overal in de binnenstad van Jeruzalem bouwen en proberen te verkopen aan vooral schatrijke buitenlanders. De tuin en het terras van het huis hebben daarmee veel van hun vroegere sfeer verloren. De tentoonstelling is tot september dit jaar te zien. Bezoekers hebben ook de mogelijkheid gebruik te maken van het restaurant.

Foto’s: Yihye Haybi collectie, fotografisch archief van het Isidore en Anne Falk Informatie Centrum voor Joodse Kunst en Leven. Israel Museum, Jeruzalem. 

Op de foto’s: Het joodse gezin van Muse Serri. Thee in de tuin van een Italiaanse arts. Joodse mannen gooien doden dieren buiten de stad. Gieren verzamelen zich er omheen. Yihye Haybi maakt een zelfportret, 1937.