Hemelsblauw is al 3500 jaar lang een geliefde kleur in het Midden-Oosten. Een nieuwe tentoonstelling in het Bijbellandenmuseum in Jeruzalem gaat in op de betekenis van deze kleur vroeger en nu.
De expositie ”Out of the Blue” (Uit het niets) is tot volgend jaar zomer te zien om het 70-jarig bestaan van de staat Israël te markeren.
De geschiedenis van het blauw voert terug naar ”lapis lazuli”, ook bekend als lazuursteen. Oude volken in het Nabije Oosten importeerden deze halfedelsteen uit Afghanistan. Ze waardeerden de blauwe steen omdat de kleur leek op die van het uitspansel. De Mesopotamiërs, Egyptenaren en Kanaänieten associeerden de kleur met de verblijfplaats van de goden.
De Bijbel noemt de lapis lazuli „saffier.” In Exodus 24:10 en in Ezechiël 1:26 wordt de kleur genoemd bij de beschrijvingen van Gods troon en voetbank.
Purperslak
Omdat het zo moeilijk was de lapis lazuli te verkrijgen, probeerden de oude volken de kleur op een andere manier te produceren. Ze ontdekten dat ze blauwe verf konden maken van het slijm van de Murex trunculus, ook bekend als de purperslak. De paarse kleur die het beestje oplevert, verandert na blootstelling aan de zon of een andere warmtebron in blauw. Dit is hoogstwaarschijnlijk de Bijbelse kleur „techelet.” Oude volken kregen technieken onder de knie om prachtige verven te maken van deze zeeslak.
In het oude Israël speelde blauw een belangrijke rol. De Israëlieten moesten de ark van het verbond en de voorwerpen in de tabernakel bedekken met blauwe kleden. In de kleding van de hogepriester kwam ook blauw voor. De blauwe draden aan de hoeken van de kleding van de Israëlieten herinnerden hen aan God en Zijn geboden, zoals beschreven in Numeri 15:38-40.
Potscherven
In het land Israël bevond zich een verfindustrie in de kustplaats Tel Shikmona, dicht bij Haifa. Archeologen hebben daar honderden slakkenhuizen gevonden en ongeveer dertig potscherven die aan de binnenkant paars waren geverfd. De huizen waarin de onderzoekers de scherven vonden dateren uit de negende en achtste eeuw voor Christus. Het blijkt dat de paarse verf aan de binnenkant van de potten gemaakt was van zeeslakken, vooral de Murex trunculus.
In opgravingen in het westelijke paleis op Masada vonden archeologen kledingresten die met paarse en blauwe verf waren bewerkt. Volgens prof. Zvi Koren van het Shenkar College voor technologie, ontwerp en kunst ging het mogelijk om een paars kleed dat koning Herodes de Grote droeg. Bij nader onderzoek bleek dat ook deze verf werd geproduceerd uit de Murex trunculus.
Op Masada vonden archeologen ook een klein stukje weefsel met een blauwe kleur. Het ging hier eveneens om verf die uit slakken werd geproduceerd. Volgens prof. Koren was dat de kleur techelet, die in de Bijbel voorkomt.
Elite
Naast techelet (hemelsblauw) komt bij de expositie ook de Bijbelse kleur argaman (roodpaars) aan bod. Met paars wilde in de oudheid de elite haar waardigheid laten zien. Koningen hielden ervan zich in paarse kledij te hullen. Volgens Griekse historici voegde de Perzische koning Cyrus paarse kleren aan de koninklijke garderobe toe.
Een gevonden kruik ter ere van Darius uit 486 voor Christus was paars geverfd. De kruik werd waarschijnlijk in Egypte vervaardigd en naar de oostkust van de Middellandse Zee gebracht. Daar specialiseerden de bewoners zich in de productie van verven die ze maakten met zeeslakken. Ze verfden de kruik paars. Uit chemische analyse bleek dat de verf inderdaad werd geproduceerd uit de Murex trunculus. Op de kruik staat „Koning van Opper en Neder Egypte, heer van de twee landen, Darius, eeuwig levend, jaar 36.”
Herontdekking
In de loop van de geschiedenis ging het ambacht om deze verven te maken verloren. Maar in de afgelopen generaties leefde de interesse voor kleuren zoals techelet en argaman weer op. Dat gebeurde nadat onderzoekers opnieuw ontdekten dat men de verven kon maken uit de zeeslakken. Het bedrijf Ptil Techelet in Kfar Adumim maakt tegenwoordig weer blauwe draden voor gebedskleden. Het bedrijf produceert de traditionele verf uit de Murex trunculus.
De blauwe kleur komt ook terug in de vlag van de staat Israël: een wit kleed met hemelsblauwe strepen en een davidsster in het centrum. Het hemelsblauw dient te herinneren aan de verbinding met God. Deze vlag werd een nationaal symbool van de staat Israël.
Alfred Muller 